İslam dininde aile kurumu, toplumun temeli ve Allah’ın büyük bir nimeti olarak görülür. Kur’an-ı Kerim’de ve Hadis-i Şerifler’de ailenin kuruluşu, korunması, fertlerin hak ve sorumlulukları detaylıca ele alınmıştır. İslam’a göre aile, rastgele bir birliktelik değil, huzur (sükûnet), karşılıklı sevgi (meveddet) ve merhamet (rahmet) temelleri üzerine kurulmuş kutsal bir müessesedir.
Kur’an-ı Kerim, evliliğin ana gayesini eşler arasındaki ilişkiyi sadece fiziki bir bağ olarak değil, aynı zamanda ruhsal ve duygusal bir sığınak olarak tanımlar:
“İçinizden, kendileriyle huzura kavuşmanız için size eşler yaratması ve aranıza sevgi ve merhamet koyması da O’nun varlığının delillerindendir. Bunda düşünen bir toplum için elbette ibretler vardır.” (Rûm Suresi, 30:21)
Peygamber Efendimiz (s.a.s.), evliliği teşvik etmiş ve ailenin kurulmasıyla oluşan neslin bereketini vurgulamıştır: “Evlenin, çoğalın! Çünkü ben, kıyamet gününde ümmetimin çokluğuyla iftihar edeceğim.” (İbn Mâce, Nikâh, 1)
1. Aile Yapısının Temel Direkleri
Sağlıklı bir aile yapısı, ancak fertlerin birbirlerinin haklarına saygı göstermesi ve sorumluluklarını yerine getirmesiyle mümkündür. İslam’da aile bireylerine düşen temel sorumluluklar üç ana başlıkta toplanır:
A. Eşlerin Hakları ve Güzel Geçim
Kur’an-ı Kerim, eşlerin birbirine karşı olan tutumunu “güzel geçim” esasına dayandırır. Bu, karşılıklı anlayış, hoşgörü ve iyi muamele demektir.
“…Onlarla güzellikle (ma’ruf ile) geçinin. Eğer onlardan hoşlanmazsanız (sabredin). Olabilir ki, siz bir şeyden hoşlanmazsınız da Allah onda pek çok hayır takdir etmiş olur.” (Nisâ Suresi, 4:19)
Peygamberimiz (s.a.s.), eşlerine karşı en güzel davranışı sergileyenleri övmüştür: “Sizin en hayırlınız, ailesine karşı en hayırlı olanınızdır. Ben de aileme karşı en hayırlı olanınızım.” (Tirmizî, Menâkıb, 63)
Ayrıca, eşler arası kalıcı huzur için bir rehberlik sunar: “Mümin bir kimse, eşine karşı nefret beslemesin. Çünkü onun bazı huylarından hoşlanmasa da, hoşlandığı başka huyları mutlaka vardır.” (Müslim, Radâ, 61)
B. Anne ve Babaya İyilik
Kur’an-ı Kerim, Allah’a ibadetten hemen sonra en büyük görevi anne babaya iyilik olarak zikreder ve bu konuda titizlik ister.
• “Öf!” Bile Dememek: Ana babaya karşı söylenebilecek en küçük bir rahatsızlık ifadesi dahi yasaklanmıştır.
“Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi, ana babanıza da iyilik etmenizi kesin bir şekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, kendilerine ‘öf!’ bile deme, onları azarlama. İkisine de güzel söz söyle.” (İsrâ Suresi, 17:23)
• Annenin Önceliği: Peygamberimiz (s.a.s.), anneye gösterilmesi gereken ihtimamın derecesini açıkça belirtmiştir. Bir adamın sorusu üzerine üç kez “Annen” cevabını vermiş, dördüncüde ise “Baban” demiştir. Bu, anneye gösterilmesi gereken özel merhamet ve ilginin altını çizer. (Buhârî, Edeb, 2)
C. Çocukların Eğitimi ve Korunması
İslam’da çocuklar, anne babaya verilmiş birer emanettir. Ebeveynlerin en büyük sorumluluğu, onları maddi ve manevi tehlikelerden koruyarak iyi bir eğitim vermektir.
• Aile Efradını Korumak: En temel sorumluluk, ailenin ahiret azabından korunmasıdır.
“Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun…” (Tahrîm Suresi, 66:6)
• En Değerli Miras: Maddi mirastan çok daha kıymetlisi manevi mirastır.
“Hiçbir baba, çocuğuna güzel ahlaktan daha üstün bir miras bırakmamıştır.” (Tirmizî, Birr, 33)
2. Sağlıklı Aile İletişiminin Temelleri
İslami ailenin direklerinden biri de, fertler arasında kurulan sağlıklı, yapıcı ve sevgi dolu iletişimdir.
• Adaletli ve Dengeli Davranış: Ebeveynlerin ve eşlerin, aile içindeki tüm bireylere karşı adil olması, iletişimin temelini oluşturur. Peygamberimiz (s.a.s.), çocuklara yapılan bağışlarda dahi eşitliği ve adil muameleyi emretmiştir. (Buhârî, Hibe, 10)
• Şefkatli ve Merhametli Konuşma: İslam, konuşma dilinde nezaketi, yumuşaklığı ve şefkati emreder. Özellikle yaşlı anne babaya hitapta dua ve merhametle yaklaşılır.
“(Anne babaya) İkisine de merhamet ederek tevazu kanadını indir ve de ki: ‘Rabbim! Onlar beni küçükken nasıl terbiye ettilerse, şimdi de sen onlara merhamet et.'” (İsrâ Suresi, 17:24)
• Bereketli Başlangıç: Evdeki her iletişimin huzur ve bereket dileğiyle başlaması esastır. “…Ailenin yanına girdiğin zaman selam ver. Bu, sana ve ev halkına bereket olur.” (Tirmizî, İstizan, 10)
3. Dünya ve Ahiret Dengesi
Kur’an-ı Kerim, mal ve çocukların birer imtihan (fitne) unsuru olabileceği konusunda da uyarıda bulunur. Aile sevgisi, kişiyi Allah yolundan alıkoymamalıdır.
“Mallarınız ve çocuklarınız ancak birer imtihandır. Allah katında ise büyük bir mükâfat vardır.” (Teğâbun Suresi, 64:15)
İslam, ailenin dağılmasını hoş karşılamaz ve boşanmayı “Allah’ın en sevmediği helal” olarak görür. Aile birliğini korumak için çözüm yolları sunulmuştur.
Sonuç ve Dua
İslam’da aile, karşılıklı sorumlulukların, fedakârlığın ve adaletin hüküm sürdüğü, sadece bu dünyanın değil, ahiret saadetinin de kazanıldığı kutsal bir yuvadır. Kur’an-ı Kerim ve Sünnet, aileyi sadece biyolojik bir birliktelik değil, iman, sevgi, merhamet, sorumluluk ve adalet temelleri üzerine kurulmuş, dünyevi ve uhrevî saadetin anahtarı olarak görür.
Müslümanlar, aile hayatlarının bu temel ilkelere uygun olması için çabalar ve daima şu dua ile niyazda bulunurlar:
“Rabbimiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl ve bizi Allah’a karşı gelmekten sakınanlara önder eyle!” (Furkân Suresi, 25:74)
