Netameli adam İsmet Özel. Şiirdeki karizması, fikirdeki nev-i şahsına münhasırlığı vs. Kimi erbabınca neresinden tutarsan orasından dökülen bir isim. Türkçe’ye olan hakimiyeti baş tacı. Tartışamazsınız. Lisan davamızı omuzlayan üç beş adamdan biri. Güçlü bir lisaniyatçı. Kiminin ulusalcısı. Kiminin İslamcısı. Son derece velüd. İslam harflerine olan hassasiyeti, musikiye olan düşkünlüğü ve gavura olan hasımlığı. Düşüncesi demirden sağnaklar altında şekillenmiş bir adam. Bu yazılanlar, İsmet Özel’in düşünce dünyasını ve fikrî evrimini, sosyalistlikten İslâmcılığa ve Türklük vurgusuna uzanan süreçte ele alarak, onun düşüncedeki tekâmülünü incelemektedir. Özel’in düşünceleri, Türkiye’nin modernleşme sürecinde yaşadığı kimlik ve aidiyet sorunlarına odaklanırken, aynı zamanda Batı medeniyetine karşı eleştirel bir tavır sergilemektedir. Burada amaç, Özel’in düşünce dünyasını niteliksel bir yaklaşımla analiz ederek, onun fikrî gelişiminin temel dinamiklerini ortaya koymaktır.
Sıkı Bir Gerekçe Olarak Sosyalizm
İsmet Özel’in düşünce dünyasının ilk evresi, sosyalist kimliğiyle şekillenmiştir. Özel, gençlik yıllarında sosyalist düşünceye yönelmiş ve bu düşünceyi benimsemesinde, Türkiye’nin 1960’lı yıllarda yaşadığı siyasi ve toplumsal dönüşümler etkili olmuştur. Özel, sosyalistliği, anti-emperyalist bir duruş olarak benimsemiş ve bu dönemde şiirlerinde de bu tavrı yansıtmıştır. Ancak, Özel’in sosyalistliği, salt bir ideolojik bağlılıktan ziyade, Türkiye’nin içinde bulunduğu şartlara bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Özel, Türkiye’nin Batı’ya bağımlılığına karşı çıkmıştır.
‘Sivil itaatsizlik’in babası Amerikalı yazar, şair, düşünür ve eylemci Henry David Thoreau (1817-1862), 1846’da Meksika ile savaşan Amerika’ya ‘salma’ ödemeyi reddettiği için hapse atılır. Kendisini ziyarete gelen arkadaşı Ralph Waldo Emerson’un (1803-1882), “Henry, neden buradasın” sorusuna, “Waldo, asıl sen neden burada değilsin” diye karşılık verir.
Özel’in “Waldo Sen Neden Burada Değilsin?” adlı eseri, onun fikrî evriminin önemli bir aşamasını temsil eder ve onun düşünce dünyasının temel dinamiklerini anlamak açısından büyük önem taşır. Kitap, Özel’in kimlik ve aidiyet sorunlarına odaklanır. Özel, Türkiye’nin modernleşme sürecinde yaşadığı kimlik bunalımını ele alırken, kendi kişisel yolculuğunu da bu bağlamda değerlendirir. “Waldo” metaforu, bir yandan kaybolmuşluğu ve aranışı simgelerken, diğer yandan da modern insanın kimlik karmaşasını yansıtır. Özel, bu metafor üzerinden hem kendi içsel sorgulamalarını hem de toplumsal bir eleştiriyi dile getirir.
İslamcı mısınız? – Hem de nasıl!
İsmet Özel 1 Haziran 2001 tarihindeki İskele-Sancak programında Ahmet Hakan’ın İslamcı mısınız? sorusuna; hem de nasıl, diye cevap vermişti. Özel, İslâm’ı sadece bir inanç sistemi olarak değil, aynı zamanda bir yaşam tarzı ve medeniyet projesi olarak görür. Ona göre, İslâm, modern dünyanın yabancılaştırıcı etkilerine karşı bir direniş noktasıdır. Bu bağlamda, Özel’in İslâmî kimliği, hem kişisel bir varoluşsal arayışın hem de toplumsal bir mücadelenin parçasıdır. 1970’lerin sonlarına doğru İsmet Özel’in düşünce dünyasında önemli bir değişim yaşanmış ve bu değişim, onun İslâmcı kimliğine yönelmesiyle sonuçlanmıştır. Özel, İslâm’a yönelişini, bireysel bir arayışın sonucu olarak değil, toplumsal ve varoluşsal bir gereklilik olarak açıklamıştır. Ona göre, İslâm, Türkiye’nin Batı’ya karşı direnişinin temel dayanağı olmalıdır. Kendisini 1974’te yazdığı Amentü’de muhteşem bir metaforla ifade etmiştir.
Hayat dört şeyle kaimdir, derdi babam
su ve ateş ve toprak.
ve rüzgâr.
ona kendimi sonradan ben ekledim
pişirilmiş çamurun zifiri korkusunu
ham yüreğin pütürlerini geçtim
gövdemi alemlere zerkederek
varoldum kayrasıyla Varedenin
eşref-i mahlûkat
nedir bildim.
İslâmcılık Eleştirisi
İsmet Özel, İslâmcılık düşüncesini benimsemiş olmakla birlikte, bu düşünceye yönelik eleştiriler de getirmiştir. Özel, İslâmcılığın modern bir ideoloji olarak ortaya çıkışını eleştirmiş ve bu düşüncenin, Batı’nın etkisi altında şekillendiğini savunmuştur. Ona göre, İslâmcılık, Türkiye’nin gerçek sorunlarına çözüm üretmekten uzak bir düşünce olarak kalmıştır. Özel, İslâm’ın bir medeniyet projesi olarak değil, bir yaşam tarzı olarak benimsenmesi gerektiğini savunmuştur.
Bir Duvarın İki Yanı: Batı ve Türklük
İsmet Özel’in düşünce dünyasında Batı’ya karşı eleştirel tavrı, Türklük vurgusuyla birleşmiştir. Özel, Türklüğü, etnik bir kimlik olarak değil, tarihsel bir rol olarak tanımlamıştır. Ona göre, Türklük, İslâm’ın Anadolu’da yaşayan halklar üzerindeki etkisini ifade eder. Özel, Türkiye’nin Batı’ya karşı direnişinin temelinde Türklük kimliğinin yattığını savunmuş ve bu doğrultuda İstiklâl Marşı’nı bir ideoloji olarak benimsemiştir. Özel’e göre gavurla savaşmayı göze almış Müslümana Türk denir. İslami etkiyi ortadan kaldırdığınızda ortada Türk diye bir şey kalmaz. Türk, varlığını İslam’a borçludur.
Bir İdeoloji Olarak İstiklâl Marşı
İsmet Özel, İstiklâl Marşı’nı, Türkiye’nin varoluş mücadelesinin bir sembolü olarak görmüştür. Ona göre, İstiklâl Marşı, Türk milletinin kimliğini ve tarihsel misyonunu ifade eden bir metindir. Özel, İstiklâl Marşı’nı, Türkiye’nin Batı’ya karşı direnişinin bir ifadesi olarak benimsemiş ve bu doğrultuda İstiklâl Marşı Derneği’ni kurmuştur. Bu dernek, Türklük kimliğinin korunması ve yaşatılması amacıyla faaliyet göstermektedir. Dernek özelllikle İslam harfleri ile Türkçenin icrası konusunda ısrarlı bir neşriyat sürdürmektedir.
İsmet Özel’in düşünce dünyası, sosyalistlikten İslâmcılığa ve Türklük vurgusuna uzanan bir süreçte şekillenmiştir. Onun düşünceleri, Türkiye’nin modernleşme sürecinde yaşadığı kimlik ve aidiyet sorunlarına odaklanırken, aynı zamanda Batı medeniyetine karşı eleştirel bir tavır sergilemektedir. Özel’in düşünce dünyası, dairesel bir tekâmül süreci içinde gelişmiş ve bu süreçte, onun fikrî gelişiminin temel dinamikleri ortaya çıkmıştır. Özel, Türkiye’nin gâvur sultasından kurtarılması amacıyla, hem sosyalist hem de İslâmcı kimlikleriyle mücadele etmiş bir fikir adamı olarak yer edinmiştir. Hasılı, tüm tartışmalı yönleriyle cephemizde önemli bir değerdir. Türk düşüncesinin entelektüel birikimine olan katkısı büyüktür.
“Dilce susup bedence konuşulan bir çağda biliyorum kolay anlaşılmayacak” dediği ise onun tartışmalı kimliğini, edebiyat ve fikir camiasında her daim gündemde tutacaktır.
Kaynakça:
• Bergen, Lüfti (2010) İsyandan Dirliğe: Anadolu’da Yerli Olmak, Hece Dergisi Yerlilik Özel Sayısı, Ankara.
• Erol, Murat (2010) “Yerlilik İçin Kavramsal ve Anlamsal Bir Çerçeve”, Hece Dergisi Yerlilik Özel Sayısı, Ankara.
• Kalkan, R. Güngör (2010) Ben İsmet Özel Şair – Bir Portre Denemesi-, Okur Kitaplığı Yayınları: İstanbul.
• Özel, İsmet (1986) Faydasız Yazılar, Risale Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Özel, İsmet (2011) Waldo Sen Neden Burada Değilsin?, 14. Basım, Şule Yayınları: İstanbul.
• Özel, İsmet (2012) Üç Mesele, Teknik-Medeniyet-Yabancılaşma, 17. Baskı, TİYO Yayınları: İstanbul.
